Auschwitz

- Wat ga jij doen deze kerstvakantie?
* Naar Auschwitz.
- Oh 'gezellig'!

Gezellig is anders kan ik jullie inmiddels vertellen, maar Auschwitz is wel een plek die ik al heel lang wilde bezoeken. Het feit dat het kerstvakantie is en dat deze afschuwelijke plek niet op een 'leuke' manier zal bijdragen aan het kerstgevoel is voor mij dan ook geen reden om niet naar Auschwitz te gaan in de kerstvakantie.

Nathalie dacht er hetzelfde over en daarom hadden we besloten om 4,5 dag in Krakau door te brengen, waarvan 1 dag in Auschwitz. We kennen elkaar al 22 jaar maar dit is de eerste keer dat we samen op vakantie gaan (schoolreisjes niet meegerekend). Op de heenreis werden we echter meteen al uit elkaar gehaald. Nathalie zat vier rijen achter mij in het vliegtuig en ik zat bij het raam naast een man uit Srebrenica (genaamd Hassane). Voor hem zat een collega van hem, ook uit Srebrenica (genaamd Amra). Zij waren voor hun werk naar Nederland gekomen om het Anne Frank huis te bezoeken en kamp Westerbork. Hassane en Amra werken voor het Srebrenica Genocide Memorial Center. Hun taak is om mensen te herinneren aan wat er in het voormalig Joegoslavië tussen 1991 en 1999 is gebeurd. Zij waren dan ook met verschillende personen in Nederland in gesprek om een deel van een museum te wijden aan de genocide in Joegoslavië. Zij hebben allebei de genocide van dichtbij meegemaakt en hebben hun familieleden daaraan verloren. Zelf weet ik vrij weinig van deze periode af, behalve dan dat mijn grote broer Erik hier tijdens de oorlog is geweest. Ik vond hun verhalen en hun kijk op deze periode en het Nederlandse leger dan ook zeer interessant.

Ik zat in het vliegtuig om naar Polen te gaan, om meer te leren over Auschwitz en de Holocaust maar toen ik tussen deze twee personen in zat, besefte ik mij dat ik vrij weinig weet over een tijdperk nog korter geleden dan de Tweede Wereldoorlog. Mijn volgende bestemming staat dan ook alweer op mijn lijstje. Ik ben door Hassane en Amra uitgenodigd om naar Srebrenica te komen. Iets wat ik, na hun intrigerende verhalen, ook zeker wil doen.

De toon van deze vakantie was gezet en toen ik op zaterdagavond voor het slapen gaan nog even wat details over Auschwitz aan het lezen was spookten de beelden haarscherp door mijn hoofd. Zondag kwamen deze beelden tot leven toen Nathalie en ik daadwerkelijk Auschwitz hebben bezocht.

Het is moeilijk te omschrijven hoe je zoiets meemaakt. Je bent er vanaf dat je het vliegtuig instapt continu mee bezig. Je praat er met elkaar over, je leest vooraf al het een en ander door. Maar ondanks dat waren we er af en toe wel over aan het grappen. Dat is niet omdat het ons niks doet, of omdat we het niet begrijpen. Waarom we erover grapten weet ik eigenlijk niet precies(?) We waren allebei best gespannen om naar Auschwitz te gaan. Overal lees je dat een bezoek aan dit concentratiekamp niet licht opgevat moet worden. Er heerst een soort taboe op, die je dan met een grapje dan toch een beetje probeert te doorbreken. De grap geeft aanleiding om de absurde en afschuwelijke werkelijkheid met elkaar te bespreken en in te zien.

Uiteraard werd ons automatisch het zwijgen opgelegd tijdens de tour door Auschwitz I en Auschwitz II - Birkenau. Als je door de poort met de welbekende spreuk 'Arbeit Macht Frei' loopt (Auschwitz I) besef je pas goed dat alles wat je hebt gezien in de films en boeken geen verzinsels zijn maar echt is, en je op dezelfde grond loopt als waar meer dan een miljoen Joden zijn vermoord. Het meest enge is nog om te zien en te horen hoe alles zo georganiseerd en in het geheim plaats heeft kunnen vinden en dat de Nazi's nog net voor de bevrijding hebben geprobeerd om het bewijsmateriaal te vernietigen.

De verhalen van onze gids doen ook vermoeden dat er werkelijk geen enkele Nazi in Auschwitz medeleven/berouw/compassie toonde aan de gevangenen. Ik ben bang dat het waar is. Naast de straffen die zij (en de kapo's) uitdeelden waren de omstandigheden waarin de gevangenen moesten leven sowieso al bar slecht. Het begon al bij de treinreis waar ze dagen lang zonder eten en drinken moesten staan met amper zuurstof en zonder toilet. Vaak stierven er al veel gevangenen gedurende de treinreis. In de kampen waren de omstandigheden niet veel beter. Toiletten zonder toiletpapier, bedden waar je schouder aan schouder met je medegevangenen in lag, vaak met 3 lagen boven elkaar die zo slecht waren gebouwd dat ze soms instortten. Met 'geluk' lag je op de bovenste laag want daar was het vaak het warmst en had je geen last van de gevangenen boven je die leden aan diarree. De hygiëne in het kamp was dramatisch!

Een paar voorbeelden van straffen die op de gevangen werden toegepast en waarvan we de verschillende cellen hebben gezien zijn: verhongering, uren verplicht in een cel staan tot je uiteindelijk zodanig verzwakt was dat je niks meer kon, met je handen vastgebonden op de rug en vervolgens aan de handen worden opgehangen, uren in de kou staan met blote voeten, of de dood. En ook dat ging op verschillende manieren. Zo werden we langs de muur geleid waar de executies met een vuurwapen plaatsvonden, langs de galgen waar gevangenen werden opgehangen, maar ook de welbekende gaskamers werden ons niet onthouden. Naast de gaskamers stonden direct de crematoria waar de Sonderkommando's (gevangen die de lijken moesten bergen) de lijken moesten verplaatsen, verbranden/begraven. De bekende dokter Josef Mengele vermoordde de gevangen door dodelijke injecties of omdat hij experimenten toepaste die tot de dood leidden. Zo probeerde hij van een tweeling een Siamese tweeling te maken, van een bruinogig persoon een blauwogig persoon te maken, Joodse mannen en vrouwen op brute wijzen te steriliseren, mensen te injecteren met afschuwelijke ziektes om vervolgens verschillende medicijnen te testen, en mensen te elektrocuteren om te testen bij welk voltage ze zouden overlijden.

In de verschillende blokken waar we doorheen liepen zagen we foto's van het kamp, maar ook bezittingen die de gevangenen moesten afstaan bij aankomst en afgeschoren haar van de gevangen waar vervolgens door de Duitsers gebruiksvoorwerpen van werden gemaakt. Want niets maar dan ook niets mocht verloren gaan aan de miljoenen lijken die zij hadden gecreëerd. Dat was toch wel even slikken toen ik al die bezittingen en het afgeschoren haar zag liggen. Het komt dan ineens heel erg dichtbij. Gedurende mijn bezoek aan het kamp veranderde mijn visie op het geheel en besefte ik mij dat je misschien nog wel 'geluk' had, als je bij aankomst direct werd geselecteerd voor de gaskamers in plaats van werken en vervolgens te sterven aan verhongering, diarree of een andere vreselijke ziekte. (Per dag kregen de gevangenen 1 kom vies water, 1 kom bedorven pap/yoghurt en 1 stukjes beschimmeld brood).

Nadat we in Auschwitz I waren geweest, waar de gevangen in stenen gebouwen sliepen, gingen we naar Auschwitz II - Birkenau. Dit was geen werkkamp, zoals Auschwitz I dat deels wel was, maar puur een vernietigingskamp. De foto van de toegangspoort waar de trein door naar binnen reed is jullie allen wel bekend, denk ik. Voorheen reed de trein niet door de toegangspoort het kamp binnen, maar omdat het moordproces moest worden versneld, werd het spoor tot in het kamp verlengd. In Auschwitz II - Birkenau sliepen de gevangenen in barakken. Oude boerderijen gemaakt van hout. Wij liepen hier op een relatief warme dag voor deze tijd van het jaar, maar normaal gesproken is het een stuk kouder. Ik probeerde mij voor te stellen hoe de gevangenen, alleen in een gestreepte pyjama, in deze weersomstandigheden moesten slapen en werken.. verschrikkelijk.

Als vee werden de gevangenen op het perron uitgeladen en geselecteerd voor een snelle dood (direct naar de gaskamers) of een trage dood (eerst arbeid verrichten). Iets wat een arts binnen een paar seconden moest beslissen. Gezinnen werden uitelkaar gescheurd en vrouwen moesten naar het vrouwenkamp en de mannen naar het mannenkamp. Ze werden ontdaan van hun identiteit en vernederd: de gevangenen werden kaalgeschoren, getatoeëerd met een nummer, en verplicht een gestreepte pyjama aangedaan. Kinderen en de zwakkere of oudere mensen werden vaak meteen naar de gaskamers gestuurd.

Nou, daar loop je dan op weg van het perron naar de ruïnes van de gaskamers en crematoria (die de Nazi's een week voor de bevrijding hadden opgeblazen om het bewijsmateriaal te vernietigen), wetende dat hier 70 jaar terug ook mensen liepen, maar dan richting hun dood. Hadden zij ooit gedacht dat deze plek nu een museum zou worden, met als doel dat wat er toen is gebeurd nóóit te vergeten? Op de terugweg probeerde ik mij gevangenen voor te stellen bij de barakken, Nazi's bij de uitkijktorens en velen anderen bij het hek wat constant onder stroom stond. Het is zo moeilijk voor te stellen, maar heel af en toe als ik de gezichten uit de documentaires, films of foto's die ik zojuist had gezien voor mij haal, gaat er een golf van angst, verdriet en misselijkheid door me heen. Hoe is het mogelijk dat wij mensen elkaar dit aan kunnen doen?

Een bezoek aan Auschwitz vergeet je nooit meer. Wat daar gebeurd is mag ook nooit worden vergeten.